Maymun Çiçeği Virüsü (Mpox): Zoonotik Tehditten Küresel Sağlık Krizine

𝐘𝐚𝐳𝐚𝐫: 𝐙𝐞𝐲𝐧𝐞𝐩 𝐄𝐬̧ 𝐊𝐨̈𝐬𝐞
𝐄𝐝𝐢𝐭𝐨̈𝐫: 𝐎̈𝐳𝐠𝐞 𝐀𝐤𝐤𝐚𝐲𝐚

𝐌𝐩𝐨𝐱 (𝐌𝐚𝐲𝐦𝐮𝐧 𝐂̧𝐢𝐜̧𝐞𝐠̆𝐢) 𝐕𝐢𝐫𝐮̈𝐬𝐮̈𝐧𝐮̈𝐧 𝐓𝐚𝐫𝐢𝐡𝐜̧𝐞𝐬𝐢 𝐯𝐞 𝐘𝐚𝐲ı𝐥ı𝐦ı

Maymun çiçeği virüsü (Monkeypox, Mpox, M-çiçeği), ilk olarak 1958 yılında laboratuvar maymun kolonilerinde çiçek benzeri bir hastalık salgını sonucunda keşfedilmiştir. Bu bağlamda, virüs “maymun çiçeği” olarak adlandırılmıştır. 𝘗𝘰𝘹𝘷𝘪𝘳𝘪𝘥𝘢𝘦 ailesine bağlı, 𝐶ℎ𝑜𝑟𝑑𝑜𝑝𝑜𝑥𝑣𝑖𝑟𝑖𝑛𝑎𝑒 alt ailesinde yer alan 𝑂𝑟𝑡ℎ𝑜𝑝𝑜𝑥𝑣𝑖𝑟𝑢𝑠 cinsindeki Mpox virüsü, zarflı bir DNA virüsüdür. İnsanlarda ilk maymun çiçeği vakası ise 1970 yılında Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde (DRC) 9 aylık bir erkek çocukta tespit edilmiştir. Bu tarihten itibaren, diğer Orta ve Batı Afrika ülkelerinde de maymun çiçeği vakaları rapor edilmiştir. Mpox virüsünün Afrika kıtası genelinde yayılmaya başlaması nedeniyle Africa CDC, 13 Ağustos 2024 tarihinde halk sağlığı açısından acil durum ilan etmiştir. Bir gün sonra, 14 Ağustos 2024'te, Dünya Sağlık Örgütü (WHO, DSÖ) Afrika’yı etkisi altına alan Mpox salgını nedeniyle küresel bir acil durum ilan etmiştir.

Mpox virüsünün, Afrika’nın farklı coğrafi bölgelerinde tanımlanmış genetik olarak farklı iki soyu bulunmaktadır. Klad 1, %1-12 arasında değişen bir mortalite¹ oranına sahiptir ve genellikle Orta Afrika ve Kongo Havzası'nda görülür. Klad 2 ise Batı Afrika'da daha yaygındır ve mortalite oranı %0.1’den daha azdır. 2023 yılının başından itibaren, DRC başta olmak üzere, komşu ülkeler olan Ruanda, Burundi, Uganda, Kongo Cumhuriyeti ve Orta Afrika Cumhuriyeti'nde Klad 1b tarafından tetiklenen ciddi bir Mpox salgını devam etmektedir.

Mpox virüsü insanlara genellikle kemirgenler ve primatlar gibi vahşi hayvanlardan bulaşır. Bununla birlikte, insandan insana bulaş lezyonlar, vücut sıvıları, solunum damlacıkları ve kontamine materyallerle temas yoluyla gerçekleşebilir. Ayrıca, yetersiz pişmiş et ve enfekte hayvan ürünlerini yemek de olası bir risk faktörüdür. Anneden fetüse plasenta yoluyla bulaşma da mümkündür. Kuluçka süresi (enfeksiyondan semptomların başlangıcına kadar olan süre) genellikle 6 ila 13 gün arasında değişir, ancak 5 ila 21 gün arası da olabilir.

İnsan Mpox enfeksiyonlarının çoğu Orta ve Batı Afrika ile sınırlı, nadir görülen zoonotik bir hastalık olmasına rağmen Mpox 2022-2023 yıllarında küresel bir salgına neden olmuştur. Başta Birleşik Krallık olmak üzere, Avrupa, Kuzey Amerika, Avustralya-Asya, Afrika, Ortadoğu ile Orta ve Güney Amerika’dan vakalar bildirilmiştir.

𝟐𝟎𝟐𝟐-𝟐𝟎𝟐𝟒 𝐌𝐚𝐲𝐦𝐮𝐧 𝐂̧𝐢𝐜̧𝐞𝐠̆𝐢 𝐒𝐚𝐥𝐠ı𝐧ı

Africa CDC 13 Ağustos 2024 tarihinde Mpox virüsünün kıta genelinde yayılması nedeniyle halk sağlığı acil durumu ilan etmiştir. Bir gün sonra, 14 Ağustos 2024'te DSÖ Afrika'daki bu salgın nedeniyle küresel acil durum ilan etmiştir. Genellikle nadir görülen zoonotik² bir hastalık olan Mpox, 2022-2023 yıllarında küresel bir salgına neden olmuş ve Avrupa, Kuzey Amerika, Asya, Afrika, Avustralya gibi bölgelerden vakalar bildirilmiştir.

Afrika'nın farklı coğrafi bölgelerinde virüsün genetik olarak iki farklı soyu bulunur. Klad 1 genellikle Orta Afrika ve Kongo Havzası'nda görülür ve mortalite oranı %1-12 arasındadır. Klad 2 Batı Afrika'da yaygındır ve %0.1’den az ölüm oranına sahiptir. 2023 yılının başlarından itibaren, özellikle DRC ve komşu ülkelerde Klad 1b tarafından ciddi bir salgın baş göstermiştir. Bu salgın Ruanda, Burundi, Uganda ve Orta Afrika Cumhuriyeti gibi bölgelere sıçramıştır.

Bulaşma yolları enfekte kişilerle doğrudan temas, enfekte hayvanlar veya bunlardan elde edilen ürünlerle temas ve fomitler³ yoluyla gerçekleşebilir. Mpox vakaları semptomatik seyretme eğilimindedir ve yaygın belirtileri arasında ateş, baş ağrısı, boğaz ağrısı, kas ağrıları, şişmiş lenf düğümleri ve deri döküntüleri bulunur. Bu döküntüler genellikle yüz, kol ve bacaklarda başlar. Enfekte kişiler, lezyonlar tamamen iyileşene kadar izole edilmelidir.

FDA onaylı iki Mpox aşısı bulunmaktadır: ACAM2000 ve Modifiye Vaccinia Virus Ankara (MVA). Ayrıca henüz onaylanmamış başka aşılar da vardır. Bu aşılar, enfekte bir kişiyle temas sonrası korunma amacıyla kullanılabilir. Salgın sırasında enfekte kişilerle temaslı olanların bilgilendirilmesi, hijyen kurallarına uyulması ve fiziksel temastan kaçınılması önemlidir.

𝐊𝐥𝐢𝐧𝐢𝐤 𝐁𝐞𝐥𝐢𝐫𝐭𝐢𝐥𝐞𝐫 𝐯𝐞 𝐓𝐚𝐧ı

Mpox hastalığı üç aşamada incelenir: kuluçka dönemi, prodromal⁴ dönem ve döküntü dönemi. Kuluçka süresinde enfeksiyon belirti vermezken, prodromal dönemde ateş, kas ağrıları, baş ağrısı, sırt ağrısı ve şişmiş lenf düğümleri görülür. Ardından döküntüler ortaya çıkar ve bu döküntüler makül⁵, papül⁶, vezikül⁷, püstül⁸ ve kabuklanma evrelerini takip eder. Mayıs 2022'den bu yana görülen vakalarda döküntüler genellikle genital bölgede başlamakta ve atipik⁹ seyir göstermektedir. Mpox genellikle kendiliğinden iyileşir, ancak küçük çocuklar, hamileler ve bağışıklık sistemi baskılanmış kişilerde hastalık daha şiddetli seyredebilir.

Tanıda, gerçek zamanlı PCR yöntemi altın standart olarak kabul edilmektedir. Şüpheli cilt lezyonlarından alınan örneklerle viral nükleik asit saptanarak tanı doğrulanır. Alınan örnekler kuru steril tüplerde saklanmalı ve biyogüvenlik önlemleri alınarak laboratuvara ulaştırılmalıdır. Cilt lezyonlarının olmadığı durumlarda, orofaringeal¹⁰, anal veya rektal¹¹ sürüntü örnekleri de kullanılabilir. Serolojik testler, 𝑂𝑟𝑡ℎ𝑜𝑝𝑜𝑥𝑣𝑖𝑟𝑢𝑠 türleri arasında ayrım yapamadığı için önerilmemektedir.

𝐌𝐚𝐲𝐦𝐮𝐧 𝐂̧𝐢𝐜̧𝐞𝐠̆𝐢 𝐁𝐞𝐥𝐢𝐫𝐭𝐢 𝐯𝐞 𝐁𝐮𝐥𝐠𝐮𝐥𝐚𝐫ı

Mpox hastalığı, ateş, baş ağrısı, yorgunluk, yaygın vücut ağrıları, lenf bezlerinde şişlik ve cilt lezyonları (döküntüler) gibi belirtilere yol açar. Bu semptomlar, virüsle temastan sonra genellikle 6-13 gün içinde ortaya çıkar.

Hastalığın ilk 5 günü boyunca, yüksek ateş, şiddetli baş ağrısı, lenf bezlerinde şişme, sırt ağrısı ve aşırı halsizlik gibi belirtiler gözlenir. Bu semptomlar, birçok hastalıkta görülebilir, ancak lenf bezi şişliği, Mpox'u çiçek, su çiçeği ve kızamık gibi diğer hastalıklardan ayırmada önemli bir bulgudur.

Ciltteki döküntüler, ateş başladıktan sonraki 1-3 gün içinde ortaya çıkar ve genellikle gövdeden çok yüz, kol ve bacaklarda görülür. Ayrıca avuç içi ve ayak tabanlarında, ağız, genital bölgeler ve gözlerde de lezyonlar oluşabilir. 2022 salgınında, özellikle rektal bölgede lezyonlar gelişmesiyle proktit¹² ve tonsillalarda¹³ lezyonların gelişmesiyle tonsillit¹⁴ sık karşılaşılan belirtiler arasındadır.

Lezyonların sayısı değişken olabilir; bazı hastalarda az sayıda, bazılarında ise çok fazla sayıda olabilir. Lezyonlar, düz bir kızarıklık (makül) şeklinde başlar, daha sonra kabarıklık (papül) halini alır. Ardından içleri berrak sıvı dolu kabarcıklara (veziküller) dönüşür. Bu sıvı zamanla sarımsı bir renge bürünerek püstüller oluşturur. Püstüller kabuk bağlar ve kabuklar düştüğünde lezyonlar iyileşir. Bu süreç genellikle 2-4 hafta sürer ve hastalık çoğunlukla kendiliğinden iyileşir. Ancak bağışıklık sistemi baskılanmış kişilerde hastalık daha ağır seyreder. Bakteriyel enfeksiyonlar hastalığa eşlik edebilir ve zatürre, sepsis¹⁵, ensefalit¹⁶ veya görme kaybı gibi komplikasyonlar gelişebilir.

𝐁𝐞𝐥𝐢𝐫𝐭𝐢𝐬𝐢𝐳 𝐄𝐧𝐟𝐞𝐤𝐬𝐢𝐲𝐨𝐧 𝐌𝐮̈𝐦𝐤𝐮̈𝐧 𝐌𝐮̈𝐝𝐮̈𝐫?

Asemptomatik (belirtisiz) Mpox vakaları bildirilse de bu oldukça nadir bir durumdur ve hastalık çoğunlukla semptomatiktir. Enfekte kişilerin semptomlarının ortaya çıkması, bu kişilerin fark edilmesini ve izolasyona alınmasını sağlar. Bu nedenle, Mpox’un COVID-19 veya belirtiler ortaya çıkmadan bulaşabilen diğer enfeksiyonlar kadar toplumda yayılmasının beklenmediği düşünülmektedir. Ancak, Kongo'da etkili olan virüs suşunun daha hızlı yayılması ve tüm gruplarda etkili olması kaygı yaratmaktadır.

𝐋𝐚𝐛𝐨𝐫𝐚𝐭𝐮𝐯𝐚𝐫 𝐓𝐚𝐧ı𝐬ı 𝐯𝐞 𝐁𝐢𝐲𝐨𝐠𝐮̈𝐯𝐞𝐧𝐥𝐢𝐤 𝐎̈𝐧𝐥𝐞𝐦𝐥𝐞𝐫𝐢

Mpox şüpheli vakalarında laboratuvar tanısı genellikle şüpheli cilt lezyonlarından alınan materyalin türe özgü PCR testi ile yapılır. Mpox virüsü solunum salgılarında, kanda, idrarda ve diğer vücut sıvılarında da tespit edilebilir. Tanı için en uygun örnekler, cilt lezyonlarından alınan vezikül kabuğunun üst kısmından veya veziküller ve püstüllerden elde edilen sıvılar ile kuru kabuklardan alınan örneklerdir. Bu örnekler, kuru ve steril bir tüpe konmalı ve laboratuvara biyogüvenlik önlemleri alınarak soğuk zincir koşullarında nakledilmelidir. Viral taşıma ortamına ya da besiyerine gerek yoktur. Cilt lezyonlarının olmadığı durumlarda, orofaringeal, anal veya rektal sürüntü örnekleri kullanılabilir.

Mpox'un mikrobiyolojik tanısında gerçek zamanlı PCR testi altın standart olarak kabul edilmektedir. Ayrıca, salgınlar sırasında virüsün genetik çeşitliliğini ve yeni kladların tespitini sağlamak amacıyla tüm genom dizilemesi oldukça önemlidir. Serolojik testler, 𝑂𝑟𝑡ℎ𝑜𝑝𝑜𝑥𝑣𝑖𝑟𝑢𝑠türleri arasında ayrım yapamadıkları için önerilmemektedir.

Mpox, Biyogüvenlik Düzey 3 patojen olarak sınıflandırılmıştır. Ancak, rutin hematoloji¹⁷, biyokimya, mikrobiyoloji ve viroloji laboratuvar uygulamalarında laboratuvar içi bulaş hiçbir zaman belgelenmemiştir. Buna rağmen, örnek alınması ve laboratuvara taşınması sırasında biyogüvenlik önlemlerine titizlikle uyulmalıdır.

Sağlık çalışanları, Mpox'lu hastalara bakım verirken kendilerini korumak için uygun kişisel koruyucu ekipman (PPE) giymelidir. Tanı testleri için lezyonlardan güvenli bir şekilde sürüntü alınmalı ve kesici delici aletler kullanılırken enfeksiyon önleme protokollerine sıkı bir şekilde uyulmalıdır. Mpox virüsünün hastanın kişisel eşyalarıyla da bulaşabileceği göz önünde bulundurulmalı ve hastanın çarşafları, havluları gibi eşyalar ayrı çamaşırhanelerde işlenmelidir. Bu konuda yardımcı sağlık personelinin bilgilendirilmesi önem arz eder.

𝐌𝐚𝐲𝐦𝐮𝐧 𝐂̧𝐢𝐜̧𝐞𝐠̆𝐢 𝐒𝐚𝐥𝐠ı𝐧ı 𝐯𝐞 𝐁𝐮𝐥𝐚𝐬̧𝐦𝐚 𝐘𝐨𝐥𝐥𝐚𝐫ı

Temmuz 2022’de, Mpox virüsü, daha önce görülmediği ülkelerde hızla yayılmaya başlamış ve özellikle cinsel temas yoluyla bulaşın artması üzerine, DSÖ tarafından uluslararası öneme sahip bir halk sağlığı acil durumu (Public Health Emergency of International Concern- PHEIC) ilan edilmiştir. Bu küresel salgın, Mpox Klad II'den evrilen IIb altsoyu tarafından tetiklenmiştir. Ancak, küresel çapta alınan önlemler ve artan farkındalık sayesinde vaka sayılarında sürekli bir düşüş yaşanmış ve Mayıs 2023'te Mpox için acil durum sona ermiştir.

2024 yılı ocak ayında, DKC’de yıllık en yüksek Klad I Mpox vaka sayısı kaydedilmiş (15.600’den fazla vaka ve 537 ölüm) ve bu durum, Nisan 2024’ten itibaren DKC’ye komşu ülkelerde yeni salgınların başlamasına neden olmuştur. Bu nedenle, DSÖ, 14 Temmuz 2024'te (iki yıl içinde ikinci kez) farklı bulaşma ağlarını izleyen Mpox Klad 1b altsoyu için yeniden halk sağlığı acil durumu uyarısı vermiştir.

Bulaşma yolları, Mpox virüsünün görüldüğü coğrafi bölgelere göre değişiklik göstermektedir. Klad Ia ve Ib'nin hâkim olduğu Orta ve Doğu Afrika'da, enfekte ölü veya canlı yabani hayvanlarla temas, ev içi yakın temas veya hasta bakımı sırasında uygun kişisel koruyucu ekipman (PPE) olmadan direkt temas yoluyla bulaş yaygındır. Klad Ib vakalarının büyük çoğunluğu 15 yaş altındaki çocuklarda görülmektedir. Batı Afrika’da ise ana bulaşma yolu, seks işçileri ile seks yapan erkekler ve onların temaslıları arasında yaygın olan cinsel yolla bulaşmadır. Ancak ülkeler arası etkileşimlerin artışıyla bu epidemiyolojik yapıda değişikliklerin yaşanması olasıdır, bu yüzden genetik sürveyans çalışmalarının sürekliliği büyük önem taşımaktadır.

𝐌𝐚𝐲𝐦𝐮𝐧 𝐂̧𝐢𝐜̧𝐞𝐠̆𝐢 𝐒𝐚𝐥𝐠ı𝐧ı 𝐯𝐞 𝐊𝐮̈𝐫𝐞𝐬𝐞𝐥 𝐃𝐮𝐫𝐮𝐦

2022 yılında virüsün görülmediği ülkelerde hızla yayılmasıyla DSÖ Mpox virüsünü uluslararası bir halk sağlığı acil durumu ilan etti. Mpox’un küresel salgını sırasında, genetik varyantları izlemek için genom dizilimi büyük önem taşımaktadır. Mayıs 2023’te vaka sayılarındaki düşüşe rağmen DKC’de artan vakalar nedeniyle DSÖ, 2024’te yeni bir acil durum ilan etmiştir.

Mpox’un farklı coğrafyalarda bulaşma yolları değişiklik göstermektedir. Orta Afrika'da ölü veya canlı vahşi hayvanlarla temas ve ev içi temas yoluyla bulaşma yaygınken, Batı Afrika'da cinsel temasla bulaş öne çıkmaktadır. Bu bölgelerdeki genetik sürveyans çalışmaları sürekli olarak yapılmalıdır.

𝐊𝐮̈𝐫𝐞𝐬𝐞𝐥 𝐕𝐚𝐤𝐚 𝐃𝐮𝐫𝐮𝐦𝐮 𝐯𝐞 𝐂𝐃𝐂 𝐔𝐲𝐚𝐫ı𝐥𝐚𝐫ı

Afrika kıtası dışında ilk Klad Ib vakası, 15 Ağustos tarihinde İsveç’ten bildirilmiştir. CDC, endemik bölgelere seyahat eden kişilere yönelik uyarılarda bulunarak, ellerde, ayaklarda, göğüste, yüzde, ağızda veya cinsel organlarda döküntü, ateş, titreme, lenfadenopati¹⁸, şiddetli halsizlik, kas ağrıları, baş ve boğaz ağrısı, burun tıkanıklığı ve öksürük gibi solunum semptomları yaşayan kişilerin Mpox açısından değerlendirilmesini önermektedir. Mpox semptomları genellikle 2-4 hafta sürebilir ve hastalık kendi kendini sınırlar. Ancak bağışıklığı baskılanmış bireylerde, Mpox daha ağır seyredebilir ve %3-6 civarında mortalite oranları bildirilmiştir. Klad Ib, daha kolay yayılabilme ve daha ağır seyretme potansiyeline sahip olabilir, ancak yüksek mortalitenin Afrika’daki olumsuz sosyo-ekonomik koşullara bağlı olabileceği de düşünülmektedir.

𝐌𝐚𝐲𝐦𝐮𝐧 𝐂̧𝐢𝐜̧𝐞𝐠̆𝐢 𝐯𝐞 𝐔̈𝐥𝐤𝐞𝐦𝐢𝐳𝐝𝐞𝐤𝐢 𝐑𝐢𝐬𝐤 𝐃𝐮𝐫𝐮𝐦𝐮

Ülkemiz, Mpox açısından halen orta riskli ülkeler arasında değerlendirilmekte olup, özellikle erkeklerle seks yapan erkekler (MSM) bu hastalık açısından riskli gruplar olarak kabul edilmektedir. MSM gruplarında, HIV bulaşma riskini azaltmak adına maruziyet öncesi antiretroviral profilaksi (PrEP) kullanımı yaygınlaşmakta, ancak bu durum, seks sırasında prezervatif kullanmayan bireyleri diğer cinsel yolla bulaşan hastalıklara (CYBH) karşı korunmasız hale getirmektedir. Mpox, her ne kadar CYBH'ler arasında henüz sınıflandırılmasa da özellikle cinsel yolla bulaşmanın baskın olduğu Klad Ia ve IIb için aynı bulaşma ağlarının genişleyebileceği unutulmamalıdır. Bu konuda farkındalık yaratılması büyük önem taşımaktadır.

𝐓𝐞𝐝𝐚𝐯𝐢, 𝐀𝐬̧ı𝐥𝐚𝐦𝐚 𝐯𝐞 𝐊𝐨𝐫𝐮𝐧𝐦𝐚 𝐎̈𝐧𝐥𝐞𝐦𝐥𝐞𝐫𝐢

Mpox için yaygın kullanılan bir antiviral ilaç olmamakla birlikte, 2022'deki salgın sırasında tecovirimat, brincidofovir ve vaccinia immünglobulin (iv¹⁹) tedavi seçenekleri olarak kullanılmıştır. Aşılama, riskli gruplar ve temaslı kişiler için önerilmektedir. Mpox'a karşı aşılama, enfekte bir kişiyle temas sonrası profilaksi olarak da kullanılmaktadır. DSÖ'nün tavsiyelerine göre JYNNEOS® ve ACAM2000® aşıları, riskli cinsel davranışlarda bulunanlara ve endemik bölgelere seyahat eden kişilere önerilmektedir.

Dünya Sağlık Örgütü Bağışıklama Konusunda Stratejik Danışma Uzmanları Grubu (SAGE), Mpox virüsüne karşı iki aşı önermektedir. Bu aşılar, riskli cinsel davranışlarda bulunan kişilere (özellikle erkeklerle seks yapan erkekler, MSM), endemik bölgelerdeki seçilmiş hedef gruplara ve son 21 gün içinde DKC veya komşu ülkelerden (ÇHC, OAC, Ruanda, Burundi, Uganda, Zambiya, Angola, Tanzanya ve Güney Sudan) herhangi birine seyahat etmiş kişilere uygulanmaktadır. Aşılama programında, 28 gün arayla iki doz JYNNEOS® aşısı (Imvamune®/Imvanex®/MVA-BN canlı-atenue, replike olmayan viral vektör aşısı; etkinliği %66-89 arasında bildirilmektedir) ya da tek doz çiçek aşısı (ACAM2000®) önerilmektedir. İlave aşı dozları (güçlendirici dozlar, JYNNEOS için iki dozdan fazla) henüz tavsiye edilmemektedir. Mpox semptomları mevcut olan bireylerde, aile içi bulaşmayı önlemek amacıyla hastaların izolasyonu ve kişisel koruyucu önlemlerin titizlikle uygulanması elzemdir. Aşı, enfekte kişilerle temas sonrası da uygulanabilir.

Mpox enfeksiyonu açısından risk faktörlerine sahip olan ve aşılanamayan kişiler (hamileler, 1 yaşından küçük bebekler, egzaması veya aktif cilt hastalıkları olanlar, bağışıklık sistemi baskılanmış bireyler) enfeksiyon riskini artırabilecek durumlardan kaçınmalıdır. Mpox vakalarının görüldüğü bölgelere seyahat eden kişilerin deri ya da genital lezyonları olan bireylerle yakın temasta bulunmaması gerekmektedir. Ayrıca, hasta kişilerin kıyafetleri, nevresim takımları ve sağlık hizmetlerinde kullanılan malzemelerle temastan kaçınılmalıdır. Mpox enfeksiyon riskini azaltmak için hijyen kurallarına dikkat etmek, hasta kişilerle temastan kaçınmak ve vahşi hayvan ürünlerinden uzak durmak önemlidir. Mpox’un hayvanlarda görüldüğü ülkelerde, vahşi hayvanların tüketilmesinden, etlerinin hazırlanmasından ve bu hayvanlarla temas eden malzemelerden uzak durulmalıdır. Vahşi hayvanlardan elde edilen ürünlerin kullanımına da dikkat edilmelidir.

Mpox'un daha hızlı yayılması ve daha ağır seyretmesi olasılığı, özellikle endemik bölgelerdeki olumsuz sosyo-ekonomik şartlar nedeniyle kaygı yaratmaktadır. Bu nedenle aşılama ve genetik sürveyans çalışmaları kritik öneme sahiptir. 2022'deki Klad IIb küresel salgınında kullanılan tecovirimat (Avrupa ve Amerika ilaç ajanslarından 2022 yılında kullanım onayı almıştır), brincidofovir ve vaccinia immünglobulin (iv) gibi tedavi seçeneklerinin, 2024 yılı itibariyle süren Klad I salgınında da etkili olması beklenmektedir. Ancak başta Mpox'un endemik²⁰ olduğu bölgelerde olmak üzere hem aşı hem de ilaç temininde sorunlar devam etmektedir. DSÖ, öncelikli hedeflerini, genom dizilemesi dahil Mpox küresel genosürveyansını genişletmek, aşılama programlarını uygulamak ve duyarlı grupların bilinçlendirilmesi konusunda küresel çapta hareket edilmesi olarak belirlemiştir. CDC ve diğer sağlık otoriteleri, riskli bölgelerdeki seyahatçiler için uyarılarda bulunmaktadır. MPox salgınının devam ettiği bir ülkeye planlı bir seyahatiniz varsa DSÖ’nün öneri ve uyarılarına göz atmayı unutmayın.

𝐍𝐨𝐭
¹mortalite: Kelime anlamıyla ölüm, ölümlülük demektir. Çoğunlukla tek kişi değil, topluluk için kullanılır. Mortalite hızı, bir hastalığa bağlı ölümlerin toplam nüfusa bölünmesiyle elde edilir. Mortalite oranı ise 1000 kişi başına düşen ölüm sayısını ifade eder.
²zoonotik: Omurgalı hayvanlardan insanlara bulaşan enfeksiyonlardır.
³fomit: parazit ya da mikrop gibi enfeksiyon etkenlerini taşıyabilen herhangi bir cansız objelerdir. Örneğin; steteskop, saç telleri, giysiler.
⁴prodromal dönem: Hastalığın ön belirtilerinin olduğu başlangıç dönemini ifade eder. Herhangi bir hastalığa özgül olmayan ateş, başağrısı, iştahsızlık, bulantı ve kusma, halsizlik, eklem ağrıları gibi bulguların ve semptomların bulunduğu dönemdir. Prodrom, tanısal olarak daha spesifik belirti ve semptomlar gelişmeden önce genellikle bir hastalığın başlangıcını gösteren erken belirti demektir. Yunanca "önden koşmak" anlamına gelen prodromos kelimesinden türetilmiştir.
⁵makül: Deri ile aynı seviyede, sınırlı, normal deri rengindeki değişiklikler veya lekelerdir. Makül lezyon boyutu 1 cm’i aştığında patch olarak adlandırılır.
⁶papül: Çapı 1 cm'den küçük olan sert yapılı lezyonlardır. Papül lezyonunun çapı 1 santimetreyi aştığında nodül adını alır. Çapı 1 cm’den küçük olan papüllerin birleşerek oluşturduğu sert, geniş lezyon tabakaları plak olarak adlandırılır.
⁷vezikül: Vücut içerisinde yer alan içi sıvı ile dolu, çapı 0,5 cm olan hücre keseleridir. Ayrıca hücre biyolojisinde vezikül, maddeleri depolayan veya taşıyan kapalı zardan oluşan, görece küçük hücre içi bir kesedir.
⁸püstül: Skuamöz epitelde oluşan içi irinle dolu keseciklerdir. Vezikül ve bül (Çapı 0,5 cm’den büyük vezikül) lezyonlarının enfekte olması ile ortaya çıkan iltihaplı lezyonlar olarak açıklanabilir. Örneğin; akneler.
⁹atipik: Tipik olmayan, tipe veya düzene uymayan, düzensiz, anormal.
¹⁰orofaringeal: Orofarenks ile ilgili olan demektir. Orofarenks, dilin tabanı, palatin bademcikler, posterior faringeal duvar ve yumuşak damak dahil olmak üzere boğazın arkasındaki yapılardan oluşur.
¹¹anal veya rektal: Rektum ile ilgili anlamına gelmektedir. Rektum, kalın bağırsağın son bölümüdür ve anüs ile sonlanır.
¹²proktit: Kalın bağırsağın anüsden hemen önceki alt ucu olan iç rektumun iltihaplanması durumudur.
¹³tonsilla: Bademcik (𝑡𝑜𝑛𝑠𝑖𝑙𝑙𝑎 𝑝𝑎𝑙𝑎𝑡𝑖𝑛𝑎), boğazımızın her iki yanında bulunan, küçük dilin arkasındaki lenfoid dokudan oluşan organlardır, tonsil olarak da adlandırılır.
¹⁴tonsillit: Akut boğaz iltihabı, boğazın arka bölümünde iki oval şekilli doku yastığı olan bademciklerden birinin ya da her ikisinin birlikte iltihaplanması durumudur.
¹⁵sepsis: Kanda enfeksiyon bulunmasıdır. Bakteri, virüs ve mantar gibi patojenik ajanlar ve bunların toksinlerinin kan dolaşımına karışması ve vücuda yayılması ile ortaya çıkan ciddi bir durumdur.
¹⁶ensefalit: Beynin akut enflamasyonudur, beyin iltihabı anlamına gelmektedir. Virüslerin ve bakterilerin merkezi sinir sistemini enfekte etmesi sonucu beyin fonksiyonlarının bozulması ya da kaybı durumudur.
¹⁷hematoloji: kan bilimi demektir ve tıbbın kan hastalıkları ile ilgili dalına verilen isimdir.
¹⁸lenfadenopati: Lenf bezi büyümesi anlamına gelir. Vücuttaki lenf düğümlerinin anormal şekilde büyümesi veya şişmesi durumudur. Lenf bezi boyutu ve yapısının bozulduğu tüm lenf bezi hastalıklarına verilen ortak addır.
¹⁹iv: İntravenöz kısaltmasıdır. İlaçlar ya da besinlerin direkt olarak damar yolu ile kişiye enjekte edilmesini kapsayan damar içi uygulanan tedavi yöntemidir.
²⁰endemik: Belirli bir bölgeye özgü olan, yalnızca o bölgede bulunan ve doğal olarak başka hiçbir yerde yetişmeyen ya da yaşamayan türleri tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Bir hastalık salgını, sürekli olarak mevcut olduğunda ancak belirli bir bölgeyle sınırlı olduğunda endemiktir.

𝐑𝐞𝐟𝐞𝐫𝐚𝐧𝐬𝐥𝐚𝐫
Türkiye Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü (2025, May 29) 𝐵𝑖̇𝑟𝑑𝑒𝑛 𝐹𝑎𝑧𝑙𝑎 𝑈̈𝑙𝑘𝑒𝑑𝑒 𝐺𝑜̈𝑟𝑢̈𝑙𝑒𝑛 𝑀. 𝐶̧𝑖̇𝑐̧𝑒𝑘 (𝑀𝑝𝑜𝑥) 𝐻𝑎𝑠𝑡𝑎𝑙𝑖𝑔̆𝑖 𝑆𝑎𝑙𝑔𝑖𝑛𝑖. T.C. Sağlık Bakanlığı Seyahat Sağlığı. https://www.seyahatsagligi.gov.tr/Site/HaberDetayi/4044

World Health Organization. (2025, July 4). 𝐺𝑙𝑜𝑏𝑎𝑙 𝑀𝑝𝑜𝑥 𝑇𝑟𝑒𝑛𝑑𝑠. https://worldhealthorg.shinyapps.io/mpx_global/

World Health Organization. (2025, March 10). 𝑀𝑢𝑙𝑡𝑖-𝑐𝑜𝑢𝑛𝑡𝑟𝑦 𝑜𝑢𝑡𝑏𝑟𝑒𝑎𝑘 𝑜𝑓 𝑚𝑝𝑜𝑥, 𝐸𝑥𝑡𝑒𝑟𝑛𝑎𝑙 𝑠𝑖𝑡𝑢𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛 𝑟𝑒𝑝𝑜𝑟𝑡 #𝟺𝟾. Retrieved from https://www.who.int/publications/m/item/multi-country-outbreak-of-mpox--external-situation-report--48---10-march-2025

World Health Organization. (2025, May 29). 𝑀𝑢𝑙𝑡𝑖-𝑐𝑜𝑢𝑛𝑡𝑟𝑦 𝑜𝑢𝑡𝑏𝑟𝑒𝑎𝑘 𝑜𝑓 𝑚𝑝𝑜𝑥, 𝐸𝑥𝑡𝑒𝑟𝑛𝑎𝑙 𝑠𝑖𝑡𝑢𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛 𝑟𝑒𝑝𝑜𝑟𝑡 #𝟻𝟹. Retrieved from https://www.who.int/publications/m/item/multi-country-outbreak-of-mpox--external-situation-report--53---29-may-2025

World Health Organization. (2024, August 26). 𝑀𝑝𝑜𝑥 𝐺𝑙𝑜𝑏𝑎𝑙 𝑆𝑡𝑟𝑎𝑡𝑒𝑔𝑖𝑐 𝑃𝑟𝑒𝑝𝑎𝑟𝑒𝑑𝑛𝑒𝑠𝑠 𝑎𝑛𝑑 𝑟𝑒𝑠𝑝𝑜𝑛𝑠𝑒 𝑝𝑙𝑎𝑛. https://www.who.int/publications/m/item/mpox-global-strategic-preparedness-and-response-plan

World Health Organization. (2024, May 24). 𝑆𝑡𝑟𝑎𝑡𝑒𝑔𝑖𝑐 𝑓𝑟𝑎𝑚𝑒𝑤𝑜𝑟𝑘 𝑓𝑜𝑟 𝑒𝑛ℎ𝑎𝑛𝑐𝑖𝑛𝑔 𝑝𝑟𝑒𝑣𝑒𝑛𝑡𝑖𝑜𝑛 𝑎𝑛𝑑 𝑐𝑜𝑛𝑡𝑟𝑜𝑙 𝑜𝑓 𝑚𝑝𝑜𝑥: 𝟸𝟶𝟸𝟺–𝟸𝟶𝟸𝟽. https://www.who.int/publications/i/item/9789240092907

Klimik Derneği. (2025, August 15). 𝑀𝑝𝑜𝑥 (𝑀𝑎𝑦𝑚𝑢𝑛 𝑐̧𝑖𝑐̧𝑒𝑔̆𝑖) 𝐻𝑎𝑘𝑘ı𝑛𝑑𝑎 𝑆ı𝑘𝑐̧𝑎 𝑆𝑜𝑟𝑢𝑙𝑎𝑛 𝑆𝑜𝑟𝑢𝑙𝑎𝑟. https://www.klimik.org.tr/2024/08/15/mpox-maymun-cicegi-hakkinda-sikca-sorulan-sorular/

Klimik Derneği. (2022, June 30). 𝑀𝑝𝑜𝑥 (𝑀𝑎𝑦𝑚𝑢𝑛 𝑐̧𝑖𝑐̧𝑒𝑔̆𝑖) 𝐻𝑎𝑘𝑘ı𝑛𝑑𝑎 𝑆ı𝑘𝑐̧𝑎 𝑆𝑜𝑟𝑢𝑙𝑎𝑛 𝑆𝑜𝑟𝑢𝑙𝑎𝑟. https://www.klimik.org.tr/2022/05/21/maymun-cicegi-hastaligi-hakkinda-sik-sorulan-sorular/

Klimik Derneği. (2022, June 13). 𝑀𝑎𝑦𝑚𝑢𝑛 𝑐̧𝑖𝑐̧𝑒𝑔̆𝑖 𝑂𝑙𝑔𝑢 𝑇𝑎𝑛ı𝑚𝑙𝑎𝑚𝑎𝑠ı. https://www.klimik.org.tr/2022/06/13/maymun-cicegi-olgu-tanimlamasi/

Kıbrıs Postası. (2024, August 20). 𝑇𝑢̈𝑟𝑘 𝑚𝑖𝑘𝑟𝑜𝑏𝑖𝑦𝑜𝑙𝑜𝑗𝑖 𝐶𝑒𝑚𝑖𝑦𝑒𝑡𝑖 - 𝐾𝐾𝑇𝐶 𝑚𝑖𝑘𝑟𝑜𝑏𝑖𝑦𝑜𝑙𝑜𝑗𝑖 𝑝𝑙𝑎𝑡𝑓𝑜𝑟𝑚𝑢’𝑛𝑑𝑎𝑛, 𝑀𝑎𝑦𝑚𝑢𝑛 𝑐̧𝑖𝑐̧𝑒𝑔̆𝑖 𝑢𝑦𝑎𝑟ı𝑠ı. Kıbrıs Postası. https://www.kibrispostasi.com/c77-SAGLIK/n530447-turk-mikrobiyoloji-cemiyeti-kktc-mikrobiyoloji-platformundan-maymun-cicegi-uyarisi

Centers for Disease Control and Prevention. (n.d.). 𝑀𝑝𝑜𝑥. U.S. Centers for Disease Control and Prevention. https://www.cdc.gov/mpox/index.html

Çiçek, C. (n.d.). 𝑀𝑎𝑦𝑚𝑢𝑛 𝐶̧𝑖𝑐̧𝑒𝑔̆𝑖 𝐵𝑖𝑙𝑔𝑖 𝑁𝑜𝑡𝑢. Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti.
https://www.tmc-online.org/pdf/Maymun%20%C3%87i%C3%A7e%C4%9Fi%20Bilgi%20Notu.pdf